W założeniu ten artykuł ma pokazać jedną bardzo prostą rzecz, a mianowicie listę osób, które pracowały w fabryce fajek w Zborowskiem. Taka lista w tym artykule jest, ale nie mogę się oprzeć w dokładnym opisaniu historii jej powstania i wykazaniu, jak ogromny wkład pracy włożyła w to moja żona Zofia. Przyczynił się też do tego mój syn Sebastian, który używając jakichś informatycznych czarów, ściągnął z amerykańskich serwerów niemal kompletne księgi parafialne wszystkich naszych okolicznych parafii. Od tego się właściwie zaczęło, bo próbowaliśmy sporządzić nasze drzewo genealogiczne. Wcześniej znaliśmy co najwyżej kilka danych o naszych pradziadkach. Ogromną ilość informacji, jaką można uzyskać z ksiąg parafialnych, widać na celowo zaniżonej jakości obrazku (bo są to nasze dane rodzinne), ale wyraźnie pokazujące, jak wiele można odkryć w historii rodziny, do czego wszystkich gorąco zachęcam. Chciałbym podkreślić, że lista prapradziadków jest kompletna. Na podstawie dokumentów opisanych jest 10 pokoleń rodziny, razem 161 osób. Podczas poszukiwań przyjęliśmy, że będziemy wypisywać także rodzeństwo członków naszej rodziny. Mamy więc obecnie opisanych ok. 1300 osób, z najstarszą udokumentowaną datą 18 września 1716 , a z nieudokumentowaną sięgającą roku 1683.

Teraz powrót do fabrykantów

Podczas tego mozolnego analizowania ksiąg parafialnych, sporządzonych w większości staroniemieckim gotykiem pisanym, Zosia zauważyła w bardzo wielu miejscach notatki o treści:„Fabrica Zborowiensis”, „Fabric Borowsko”, „Fabricatori Borowsko”, „Borowsko Fabricue”. Pozwala to nam wysnuć wniosek, że osoby te pracowały lub mieszkały, albo jedno i drugie, w części wsi o nazwie „Fabryka”, mieszczącej się w obszarze dzisiejszej ul. Fabrycznej w Zborowskiem. Jak wyglądało to na mapach, zobaczyć można poniżej.

W tabeli na dole znajduje się lista nazwisk, przy których są notatki. Ale żeby wiadomo było, skąd dane nazwisko znalazło się na liście, proszę uważnie zapoznać się z objaśnieniami.

- Urodzenie dziecka - wpis w tej rubryce oznacza, że w K.Ch. (księga chrztów parafii Lubecko) jest notatka mówiąca, że fabrykantowi urodziła się córka lub syn, i ją (go) ochrzcił. Przy próbie odszukania trzeba otworzyć księgę w danym roku, następnie miesiącu i znaleźć odpowiedni dzień. Na wykadrowanym fragmencie księgi wygląda to np. tak:

Ponieważ to tylko wycinek strony, więc nie widać tu roku ani miesiąca.

- Rodzic chrzestny - wpis w tej rubryce oznacza, że w K.Ch. (księga chrztów parafii Lubecko) jest notatka mówiąca, iż ojcem lub matką chrzestną dla chrzczonego dziecka jest fabrykant. Na wykadrowanym fragmencie księgi wygląda to tak:

- Zgon osoby dorosłej - wpis w tej rubryce oznacza, że w K.Z. (księga zgonów parafii Lubecko) jest notatka, że zmarła osoba pracowała w fabryce, albo mieszkała na terenie należącym do fabryki.

- Zgon dziecka - wpis w tej rubryce oznacza, że osobie zatrudnionej w fabryce, albo mieszkającej na terenie należącym do fabryki, zmarło dziecko.

Są osoby, które nawet po kilkanaście razy odnotowane są jako fabrykanci. Wynika to np. z urodzenia dziesięciorga dzieci i śmierci pięciorga z nich. My ograniczyliśmy się do wykazania w tabeli chociaż jednego wpisu świadczącego o związku z fabryką w Zborowskiem.

Niektóre kratki są puste, co oznacza, że nie ma nic więcej na temat tej osoby.

L.P.	Nazwisko	Imię	Urodzenie dziecka	Rodzic chrzestny	Zgon osoby	Zgon dziecka
1	Armbrost	Ludowik			K.Z.  1769-11-19
2	Baldin	Franz		K.Ch.  1793-04-22
3	Baldin	Elisabeth		K.Ch.  1786-12-24
4	Baldin	Sophia		K.Ch.  1799-06-23
5	Baldin	Johan		K.Ch.  1790-06-20
6	Bayern	Charlota		K.Ch.  1804-10-19
7	Beem	Jochan	K.Ch.  1779-07-04	K.Ch.  1783-03-07		K.Z.  1788-04-30
8	Beem	Rozalia		K.Ch.  1789-05-10
9	Blass	Martin	K.Ch.  1779-12-14			K.Z.  1781-10-20
10	Blimel	Mathias	K.Ch.  1783-03-07	K.Ch.  1788-04-08	K.Z.  1805-05-12	K.Z.  1783-03-31
11	Bruckman	Herman	K.Ch.  1759-08-14
12	Brzoska	Johan	K.Ch.  1781-10-28	K.Ch.  1782-05-18	K.Z.  1803-04-25
13	Chudy	Hedwiga		K.Ch.  1807-01-29
14	Chudy	Paul		K.Ch.  1810-05-30
15	Czieroszin	Rosina				K.Z.  1769-04-05
16	Denisch	Adalbert	K.Ch.  1774-09-21			K.Z. 1778-03-01
17	Florek	Christoph	K.Ch.  1775-11-28		K.Z.  1782-03-04	K.Z.  1775-12-14
18	Florek	Johan			K.Z.  1764-11-04
19	Follerz	Anthon		K.Ch.  1787-05-05
20	Folta	Franz	K.Ch.  1756-09-19	K.Ch.  1758-03-15	K.Z.  1783-11-14	K.Z. 1768-11-26
21	Folthin	Maria		K.Ch.  1775-06-10
22	Freitag	Ludwic	K.Ch.  1755-03-20	K.Ch.  1757-05-01	K.Z.  1758-06-18	K.Z. 1754-01-17
23	Freytag	Magdalena	K.Ch.  1755-03-20	K.Ch.  1757-11-09
24	Gladis	Johanna		K.Ch.  1805-07-20
25	Gortner	Christian	K.Ch.  1757-11-09		K.Z.  1765-06-06	K.Z 1759-03-31
26	Greger	Joseph	K.Ch.  1757-08-18	K.Ch.  1761-01-15	K.Z.  1810-08-27	K.Z. 1759-11-08
27	Hayn	Johan		K.Ch.  1804-10-19
28	Heck	Wilhelm	K.Ch.  1754-08-15	K.Ch.  1757-01-16		K.Z. 1756-02-08
29	Helskin	Dorotha	K.Ch.  1757-01-16	K.Ch.  1756-12-08
30	Hilskers	Gerard	K.Ch.  1759-02-25	K.Ch.  1755-03-20		K.Z. 1757-11-13
31	Hontza	Jacob	K.Ch.  1766-10-24
32	Kaczmarzik	Marianna	K.Ch.  1780-05-11	K.Ch.  1779-07-04
33	Kaczmarzik	Adalbert	K.Ch.  1780-05-11		K.Z.  1798-02-07	K.Z.  1781-07-22
34	Kaczmarzik	Gregor			K.Z.  1782-07-26
35	Kinder	Joseph	K.Ch.  1784-05-02		K.Z.  1787-03-12	K.Z.  1800-04-22
36	Kirrstin	Chrystian	K.Ch.  1758-07-04			K.Z. 1759-03-31
37	Kramer	Joseph	K.Ch.  1786-12-24			K.Z.  1788-09-04
38	Kramer	Ursula	K.Ch.  1799-06-23	K.Ch.  1789-06-04
39	Kramer	Gotlieb	K.Ch.  1799-06-23	K.Ch.  1796-07-08		K.Z.  1791-09-25
40	Kramer	Josepha		K.Ch.  1794-02-18
41	Kramer	Johan	K.Ch.  1812-11-21
42	Kreuter	Katharina	K.Ch.  1758-06-05	K.Ch.  1757-05-01
43	Kreuter	Jacob	K.Ch.  1758-06-05	K.Ch.  1759-06-15
44	Kreuter	Johan		K.Ch.  1778-10-16
45	Kreuter	Gtlieb		K.Ch.  1781-06-21
46	Kreuter	Sophia		K.Ch.  1805-01-20
47	Kreuter	Margarita		K.Ch.  1760-08-25
48	Kreuter	Carolina		K.Ch.  1787-05-11
49	Kreyter	Magdalen		K.Ch.  1782-05-18
50	Kriger	Ludwig	K.Ch.  1781-04-18			K.Z.  1781-05-06
51	Kriger	Anna		K.Ch.  1782-07-09
52	Krridor	Johes	K.Ch.  1758-07-04
53	Kryger	Marianna		K.Ch.  1781-06-21
54	Kurek	Thomas				K.Z.  1765-09-30
55	Lampert	Dorotcha		K.Ch.  1780-05-11
56	Lampert	Antonia		K.Ch.  1780-01-02
57	Lampert	Sophia		K.Ch.  1792-02-19
58	Lampricht	Carol		K.Ch.  1786-12-24
59	Lelonek	Jacob	K.Ch.  1788-03-27
60	Lindner	Johan	K.Ch.  1755-05-26	K.Ch.  1759-06-15		K.Z. 1764-09-05
61	Lindner	Dorotha		K.Ch.  1775-06-10
62	Lindner	Firdrich		K.Ch.  1785-05-30
63	Lindner	Johanna		K.Ch.  1807-12-13
64	Lindner	Barbara	K.Ch.  1758-05-01	K.Ch.  1761-01-15
65	Lindner	Maria		K.Ch.  1762-03-02
66	Lindner	Sophia		K.Ch.  1796-03-27
67	Liss	Valentin	K.Ch.  1778-10-16	K.Ch.  1775-11-28	K.Z.  1796-08-28	K.Z.  1778-11-06
68	Ludwig	Paul	K.Ch.  1802-11-17
69	March	Ferdinand	K.Ch.  1760-11-23
70	Matuszek	Feliks			K.Z.  1766-02-23
71	Neugebauer	Georg		K.Ch.  1795-12-17
72	Nisler	Andreas	K.Ch.  1804-10-19	K.Ch.  1802-11-17
73	Nisler	Lorentz	K.Ch.  1790-10-31
74	Nisler	Marianna			K.Z.  1791-04-23
75	Olkisz	Jacob	K.Ch.  1810-05-30
76	Pawolka	Andreas			K.Z.  1774-12-20
77	Petri	Johan	K.Ch.  1758-08-29	K.Ch.  1775-07-01		K.Z 1763-09-17
78	Petrin	Maria		K.Ch.  1772-08-16
79	Pluta	Johan	K.Ch.  1768-03-15	K.Ch.  1784-05-17		K.Z. 1776-03-09
80	Reis	Balthasr	K.Ch.  1756-07-18			K.Z. 1757-04-11
81	Reisland	Daniel	K.Ch.  1805-01-20	K.Ch.  1797-03-24
82	Rems	Johan		K.Ch.  1754-06-04
83	Reysland	Sophia		K.Ch.  1793-04-22
84	Reysland	Helena		K.Ch.  1784-05-02
85	Reysland	Joanna		K.Ch.  1785-07-31
86	Reysland	Christoph		K.Ch.  1789-06-04
87	Riedel	Franz	K.Ch.  1771-07-26			K.Z. 1774-02-05
88	Ringel	Johan	K.Ch.  1755-05-19	K.Ch.  1754-06-04		K.Z. 1754-01-14
89	Rotter	Magdalena		K.Ch.  1766-04-14
90	Rotters	Jacob	K.Ch.  1754-12-08	K.Ch.  1759-06-15		K.Z. 1756-02-03
91	Rotters	Helena	K.Ch.  1756-07-15	K.Ch.  1764-06-10
92	Scholiarcha	Johan	K.Ch.  1766-04-14
93	Schyget	Anthon		K.Ch.  1775-06-10
94	Sohaszek	Wentzul	K.Ch.  1786-09-25
95	Sowka	Simon	K.Ch.  1759-11-30	K.Ch.  1756-12-08		K.Z. 1760-07-29
96	Sowka	Balthazar	K.Ch.  1802-09-06	K.Ch.  1784-12-12
97	Sowka	Marianna		K.Ch.  1783-03-07
98	Swoboda	Helena		K.Ch.  1796-07-09
99	Swoboda	Johanna			K.Z.  1768-04-10
100	Szaflik	Gregor	K.Ch.  1765-11-05	K.Ch.  1782-03-07		K.Z. 1769-03-01
101	Szaflik	Stanislaw	K.Ch.  1769-11-24		K.Z.  1771-03-21	K.Z. 1771-04-05
102	Świertz	Andreas	K.Ch.  1766-12-11	K.Ch.  1779-01-29		K.Z. 1770-05-31
103	Świertz	Josepha		K.Ch.  1777-09-02
104	Świertz	Thomas	K.Ch.  1799-05-08	K.Ch.  1790-10-31		K.Z.  1800-02-23
105	Świertz	Josepha		K.Ch.  1790-10-31
106	Świertz	Maria			K.Z.  1772-12-11
107	Trentin	Carol	K.Ch.  1757-07-01	K.Ch.  1756-12-08		K.Z. 1758-07-18
108	Wacholtz	Andreas	K.Ch.  1757-11-16			K.Z. 1760-09-04
109	Warwas	Johan	K.Ch.  1788-06-24	K.Ch.  1786-11-15		K.Z.  1794-06-01
110	Wieczorek	Martin	K.Ch.  1777-09-02			K.Z.  1784-11-24
111	Wille	Johan	K.Ch.  1754-06-04	K.Ch.  1754-03-19
112	Wille	Katharina	K.Ch.  1754-06-04	K.Ch.  1758-05-14
113	Zok	Sebastian	K.Ch.  1786-11-15	K.Ch.  1796-07-09		K.Z.  1794-01-06
114	Zok	Catharina		K.Ch.  1788-06-24

Ta w sumie niewielka tabelka obejmująca 114 nazwisk to dwa lata pracy.

Wnioski i ciekawostki wynikające z prac nad tabelą nazwisk:

• W księdze zgonów Lubecka z 1754 roku jest zapis, że zmarł syn Johana Ringel – Johan Henrykus, gdzie ojciec jest określony jako fabrykant. Pozwala to wyciągnąć wniosek, że fabryka już działała. To pierwsza taka notatka.
• Freitag Ludwic był wojskowym.
• Lindner Johan był księgowym.
• Greger Joseph był garncarzem. Dożył 98 lat i miał 14 dzieci, 8 mu zmarło.
• Sowka Simon był nadzorcą, miejscowym ekonomistą. Zmarły mu wszystkie dzieci. Najstarsze w wieku 4 lat.
• Antonia de Garnier, Julianna de Garnier, Joseph de Garnier i Andreas de Garnier (współwłaściciele fabryki i jej rodzina) kilkakrotnie byli rodzicami chrzestnymi dla dzieci pracowników.
• Lampricht Carol był kontrolerem.
• Hayn Johan był kontrolerem.
• Lindner Anna Barbara, była przez bardzo wiele lat niemal etatową matką chrzestną dla dzieci fabrykantów, występuje w księgach dziesiątki razy.
• Folta Franz był mistrzem.
• Reisland Helena i Joanna były wyznania ewangelickiego.
• Folata, Folthin, Valentin, Walentin, Woltfin, Wolthin – to ta sama osoba, a sprawdzenie tego faktu zajęło nam chyba dwa tygodnie.
• Lampert, Lampricht, Lambrechtin, Lampertin – to też ta sama osoba. Różnice w pisowni, które pojawiają się w wielu przypadkach wynikają z różnych form pisowni niemieckiej, staroniemieckiej i łacińskiej, a to z kolei jest uzależnione od tego, kto dokonywał wpisu, który proboszcz bądź wikary.
• Pisownia nazwy miejscowości bardzo często się zmieniała i było to: Borowskie, Zborowskie, Sborowskie, Zborowsky, Borowsko, Borowska, Zborowska, Zborowsko, Borowsky, Zborowski, Borowski, ZBorowsko, ZBorowskie, albo po łacinie Zborowiensis lub De villa Borowskie.
• Ostatni znaleziony zapis ma datę 23 maja 1823. Dlaczego w latach późniejszych nie dopisywano już tego typu notatek, skoro fabryka jeszcze działała? Tego niestety nie udało nam się wyjaśnić.
• W księgach w Sierakowie też są odnośniki dotyczące w szczególności rodziców chrzestnych, że byli fabrykantami ze Zborowskiego.
• Nie znaleźliśmy żadnych typowo holenderskich nazwisk lub innych wzmianek na ten temat. Historia mówi nam o kilku mistrzach z Holandii, którzy przybyli do nas, by uruchomić produkcję fajek. Wygląda na to, że byli krótko, bez rodzin i wcale nie zasymilowali się z naszą społecznością.
• Czieroszin Rosina – pochodziła z Moraw z wioski „Padossowitz”.

Opracowanie tabeli z nazwiskami polegało na wpisywaniu poszczególnych osób i ich rodzin do programu komputerowego Drzewo Genealogiczne. Program ten ułatwia sprawdzanie poprawności wpisów, dokonując niejako z automatu korekcji powiązań rodzinnych, a to z kolei pozwoliło na wygenerowanie tabeli pokazującej fabrykantów i ich rodziny. Ponieważ jest to ponad 350 osób, a lista zajmuje kilkanaście stron, zamieściliśmy ją na końcu artykułu w postaci pliku pdf.

Fabryka

Ponieważ w ostatnim czasie w Zborowskiem wokół fabryki trochę się działo, więc przy okazji tego artykułu postanowiłem przedstawić sytuację.

Za zgodą Wójta Gminy Ciasna zrobiłem serię zdjęć wewnątrz i na zewnątrz, którą pokażę w pewnym zestawieniu.

W latach 90-tych sam próbowałem zrobić coś takiego. Potem kolejne władze gminy też wzięły się za temat, ale bezskutecznie. Dopiero pan Kulej, wykorzystując w 100% wszelkie możliwości, dokonał tego co obiecał. Teraz pozostaje nam poczekać na podjęcie właściwych decyzji odnośnie zagospodarowania obiektu i promowanie go w szerokim świecie.

Zdjęcie z lewej jest mocno zniekształcone, bo wykonane obiektywem „rybie oko”, którym to posłużyłem się do wykonania poglądowej dokumentacji fotograficznej. Mam też zdjęcia normalne, ale nie chcę nadużywać życzliwości władz gminy i to im pozostawiam pierwsze wykorzystanie. Mam nadzieje, że niedługo będą opublikowane.

Jaki był stan przed i po renowacji, widać na tych kilku zdjęciach:

Jak wygląda teraz, pokażę tylko na tych dwóch zdjęciach. Do zobaczenia całości zapraszam już osobiście.

Podczas wykopalisk odkopano schody prowadzące bezpośrednio z komina do piwnicy. Na zdjęciach wygląda to mniej więcej tak:

Składamy podziękowanie ekspertowi historii Fajczarstwa Rady Polskich Klubów Fajki panu Edwardowi Zimmermann za cenne uwagi dotyczące tego opracowania.

Poniżej znajduje się lista rodzin pracowników Fabryki Fajek w Zborowskiem. W sumie na liście zostało opisanych 348 osób !!! – to zasługa Zofii Segeth.